VÌ SAO NGÀY NAY CÓ CẢM GIÁC “NHIỀU TRẺ CHẬM NÓI HƠN”?
Trước đây, chậm nói… chỉ đơn giản là chậm nói
50–70 năm trước:
• không có sàng lọc tự kỷ đại trà
• không có bảng mốc phát triển chi li
• không có DSM/ICD cho trẻ nhỏ
• không có mạng xã hội để so sánh con mình với “con nhà người ta”
Rất nhiều trẻ nói muộn rồi tự bắt kịp
Nhưng không ai ghi nhận – không ai gắn nhãn
Ngưỡng “bình thường” ngày càng bị thu hẹp
Ngày nay:
• 18 tháng: bao nhiêu từ?
• 24 tháng: đã nói câu 2 từ chưa?
• 30 tháng: đã dùng đại từ chưa?
Mốc càng chi tiết → càng nhiều trẻ “lệch chuẩn”
Trong khi:
• phát triển thần kinh có độ biến thiên sinh học rất lớn
• đặc biệt là ngôn ngữ
Nói thẳng:
Chúng ta đang dùng một cây thước quá cứng để đo một quá trình vốn rất mềm.
Môi trường hiện đại làm “lệch pha” ngôn ngữ rõ hơn
Trẻ ngày nay:
• tiếp xúc nhiều kích thích thị giác
• chơi đồ chơi không gian – logic
• tiếp cận âm nhạc, công nghệ, hệ thống sớm
Những trẻ có não thiên về:
• visual–spatial
• nhận diện quy luật
• giải quyết vấn đề
thường phát triển rất mạnh các mảng này,
trong khi ngôn ngữ nói không phải ưu tiên số 1.
Không phải môi trường “gây ra” Einstein Syndrome
Mà là làm lộ rõ sự phát triển lệch pha vốn đã tồn tại
Khi xã hội nhầm “khác biệt” với “rối loạn”
Đây là điểm đáng lo nhất.
Hệ thống hiện nay có xu hướng:
• y khoa hóa khác biệt
• bệnh lý hóa cá tính
• can thiệp sớm ngay cả khi chưa đủ bằng chứng bệnh lý
Nhà kinh tế học nổi tiếng Thomas Sowell từng nói:
Một xã hội không chịu được sự khác biệt phát triển sẽ vô tình triệt tiêu những tài năng lệch chuẩn.
VẬY NUÔI DƯỠNG TRẺ CHẬM NÓI SAO CHO ĐÚNG?
GIA ĐÌNH
• Giao tiếp 2 chiều hằng ngày: nói – chờ – đáp
• Đọc sách, chơi cùng trẻ
• Tránh màn hình trước 18 tháng; giới hạn <1 giờ/ngày với trẻ 2–5 tuổi
• Tạo cơ hội giao tiếp xã hội phù hợp độ tuổi
• Theo dõi toàn bộ phát triển (vận động, tư duy, hành vi), không chỉ ngôn ngữ
Đánh giá sớm khi nghi ngờ, nhưng đừng dán nhãn sớm
NHÀ LÂM SÀNG
• Dùng đa công cụ, đa lần đánh giá
• Quan sát hành vi, chơi, tương tác, chú ý, nhận thức
• Theo dõi theo quỹ đạo phát triển, không chỉ tại một thời điểm
Dán nhãn quá sớm có thể:
• tăng lo âu cho gia đình
• làm lệch quỹ đạo phát triển
• vô tình “đóng khung” tiềm năng của trẻ
