THÍ NGHIỆM LITTLE ALBERT – NỖI SỢ ĐƯỢC TẠO RA NHƯ THẾ NÀO?
Giáo sư John B. Watson của Đại học Johns Hopkins cùng trợ lý Rosalie Rayner muốn kiểm tra lý thuyết điều kiện hóa cổ điển (classical conditioning) – tức là cách con người học các phản xạ tự động thông qua sự liên kết.
Họ chọn một bé trai 9 tháng tuổi tên Albert B. để thử nghiệm. Ban đầu, Albert chơi đùa vui vẻ với các vật có lông trắng như chuột bạch và thú nhồi bông. Nhưng mỗi khi Albert chạm vào chúng, Watson lại tạo ra một tiếng động lớn phía sau bé, khiến cậu bé hoảng sợ. Sau nhiều lần lặp lại, Albert bắt đầu khóc ngay khi nhìn thấy vật có lông trắng, ngay cả khi không có tiếng động.
Bài học rút ra: Thí nghiệm này cho thấy con người có thể học được nỗi sợ thông qua trải nghiệm tiêu cực, thậm chí dựa trên ký ức từ thời thơ ấu.
BÀI HỌC CHO CHA MẸ:
- Trẻ nhỏ không sinh ra đã sợ hãi một điều gì đó, mà nỗi sợ có thể được học qua trải nghiệm tiêu cực lặp đi lặp lại.
- Những phản ứng sợ hãi của trẻ có thể vô tình hình thành khi cha mẹ thường xuyên đe dọa, quát mắng hoặc tạo ra những trải nghiệm tiêu cực với một sự vật/sự việc nào đó.
- Ví dụ, nếu mỗi lần con nghịch bẩn cha mẹ đều quát tháo, trách mắng, trẻ có thể dần hình thành nỗi sợ về sự lấm bẩn, mất tự tin khám phá thế giới xung quanh.
CÁCH ĐÁP ỨNG VỚI TRẺ
Không dùng nỗi sợ để dạy con: Một số cha mẹ hay dọa con bằng những điều đáng sợ như “Có ma kìa!” hay “Ông kẹ sẽ bắt con nếu con không ngoan!”. Những câu nói này có thể tạo ra nỗi sợ lâu dài và gây ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý trẻ.
Giúp trẻ đối diện với nỗi sợ một cách tích cực: Nếu con sợ một điều gì đó, cha mẹ có thể từ từ giúp con làm quen với nó trong môi trường an toàn, thay vì ép buộc hoặc chế giễu nỗi sợ của con.
Kiểm soát môi trường xung quanh: Tránh để trẻ tiếp xúc với những âm thanh hoặc hình ảnh tiêu cực một cách đột ngột. Ví dụ, không để trẻ xem các cảnh phim đáng sợ hoặc tiếp xúc với âm thanh quá lớn gây giật mình.
Tạo trải nghiệm tích cực: Nếu trẻ có trải nghiệm không tốt với một thứ gì đó (ví dụ, sợ bác sĩ do tiêm đau), cha mẹ có thể biến nó thành một trải nghiệm tích cực bằng cách khen ngợi sự dũng cảm của con, kể chuyện hài hước, hoặc thưởng nhỏ sau khi khám bệnh.
THÍ NGHIỆM BOBO DOLL – TRẺ EM HỌC THEO HÀNH VI CỦA NGƯỜI LỚN
Giáo sư Albert Bandura tại Đại học Stanford muốn kiểm tra thuyết học tập xã hội (social learning theory) – tức là con người có thể học hành vi bằng cách quan sát người khác.
Ông chia 72 trẻ em thành 3 nhóm:
- Nhóm 1 xem người lớn đánh đập và ném con búp bê Bobo.
- Nhóm 2 thấy người lớn chơi hiền lành với búp bê.
- Nhóm 3 không xem gì cả.
Khi được đưa vào phòng với búp bê Bobo, những đứa trẻ trong nhóm 1 có xu hướng đánh búp bê giống như người lớn đã làm.
Bài học rút ra: Trẻ em dễ dàng bắt chước hành vi của người lớn, đặc biệt là hành vi bạo lực. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của môi trường giáo dục và tấm gương mà cha mẹ, thầy cô thể hiện trước trẻ.
BÀI HỌC CHO CHA MẸ:
- Trẻ không chỉ học qua lời nói mà quan sát và bắt chước hành vi của cha mẹ. Nếu trẻ thường xuyên thấy cha mẹ nóng giận, cãi vã hoặc sử dụng bạo lực, trẻ sẽ có xu hướng bắt chước hành vi đó.
- Ngược lại, nếu cha mẹ thường xuyên thể hiện sự kiên nhẫn, bình tĩnh và cư xử tử tế, trẻ cũng học theo những điều đó.
CÁCH ĐÁP ỨNG VỚI TRẺ:
- Nếu muốn con biết kiểm soát cảm xúc, cha mẹ phải làm gương trước. Ví dụ, khi gặp chuyện căng thẳng, thay vì quát tháo, hãy hít thở sâu và tìm cách giải quyết bình tĩnh.
- Tạo ra nhiều tình huống mẫu mực để con học theo, như cách xử lý khi tức giận, cách giúp đỡ người khác, hoặc cách nói lời xin lỗi.
THÍ NGHIỆM “SURROGATE MOTHER” CỦA HARRY HARLOW – TRẺ CẦN TÌNH THƯƠNG CỦA MẸ HƠN VẬT CHẤT MẸ CHO.
Thí nghiệm
Harlow nghiên cứu vai trò của sự gắn kết mẹ con bằng cách tách khỉ con khỏi mẹ ruột và cho chúng lựa chọn giữa hai “mẹ” thay thế:
- Một mẹ bằng dây thép có bình sữa.
- Một mẹ bằng vải mềm nhưng không có sữa.
Kết quả cho thấy khỉ con dành phần lớn thời gian ôm ấp mẹ vải mềm, ngay cả khi mẹ dây thép có thức ăn. Khi bị đặt vào tình huống căng thẳng hoặc sợ hãi, những con khỉ có mẹ vải mềm tỏ ra tự tin hơn và dễ dàng khám phá môi trường mới, trong khi những con chỉ có mẹ dây thép trở nên lo lắng và sợ hãi.
BÀI HỌC CHO CHA MẸ:
- Sự yêu thương và gắn kết tình cảm quan trọng hơn nhu cầu vật chất đơn thuần. Không phải chỉ cho con ăn uống đầy đủ là đủ, mà trẻ cần sự ôm ấp, vỗ về, và cảm giác an toàn từ cha mẹ.
- Trẻ được nuôi dưỡng trong môi trường yêu thương sẽ tự tin khám phá thế giới, trong khi trẻ thiếu gắn kết cảm xúc với cha mẹ có thể gặp khó khăn về tâm lý và khả năng giao tiếp xã hội sau này.
CÁCH ĐÁP ỨNG VỚI TRẺ:
Ôm ấp và tiếp xúc da kề da: Những hành động như ôm, chạm, vỗ về giúp trẻ cảm thấy an toàn và phát triển khả năng gắn kết cảm xúc.
Dành thời gian bên con: Dù bận rộn, cha mẹ cần dành thời gian chất lượng để chơi đùa, nói chuyện và giao tiếp với con thay vì chỉ đáp ứng nhu cầu vật chất.
Không chỉ dựa vào đồ vật thay thế: Đồ chơi hay thiết bị điện tử không thể thay thế sự hiện diện và tình yêu thương của cha mẹ.
THÍ NGHIỆM “BẤT LỰC HỌC ĐƯỢC” – TẠI SAO CON NGƯỜI CÓ THỂ TỪ BỎ HY VỌNG?
Nhà tâm lý học Martin Seligman thử nghiệm trên chó để nghiên cứu về tình trạng bất lực học được (learned helplessness).
Ban đầu, ông đặt những con chó vào một cái lồng, nơi chúng bị sốc điện nhẹ nhưng có thể nhảy qua rào để tránh. Sau đó, ông đặt chúng vào một lồng mới, nơi không có cách nào tránh sốc điện. Khi những con chó này được đưa trở lại lồng đầu tiên (nơi chúng có thể thoát), chúng không còn cố gắng trốn thoát nữa.
Bài học rút ra: Khi con người trải qua nhiều thất bại liên tiếp, họ có thể mất động lực đấu tranh và chấp nhận hoàn cảnh tiêu cực, ngay cả khi vẫn có lối thoát. Điều này giúp giải thích cơ chế tâm lý của trầm cảm.
BÀI HỌC CHO CHA MẸ:
- Nếu một đứa trẻ liên tục bị từ chối, chỉ trích hoặc không nhận được sự động viên, trẻ có thể mất dần động lực và niềm tin vào bản thân.
- Ví dụ, nếu con luôn bị mắng khi làm sai điều gì đó, trẻ có thể ngừng cố gắng và tin rằng mình không bao giờ làm đúng được.
CÁCH ĐÁP ỨNG VỚI TRẺ:
- Tránh chỉ trích quá mức khi con làm sai, thay vào đó hãy giúp con chấp nhận cảm xúc của thất bại và hướng trẻ đến giải quyết vấn đề, tìm cách cải thiện.
- Khuyến khích con thử lại sau thất bại, nhấn mạnh vào nỗ lực thay vì chỉ quan tâm đến kết quả.
