Gần nhà có một sân trượt batan rất đông khách. Ngày nào cũng có ba bạn nam nữ ăn mặc đẹp đến trượt. Họ lướt đi thật điêu luyện, cuốn hút ánh nhìn của mọi người. Và thế là khu vui chơi ngày một đông hơn, có lúc phải xếp hàng dài mới đến lượt.
Rồi một ngày, tôi không còn thấy họ nữa. Hỏi ra mới biết, họ vốn được ông chủ mời đến trượt miễn phí và tặng đồ ăn vặt, nhưng khi lượng khách đã ổn định, họ không còn được ưu đãi đó nữa.
Điều này khiến tôi suy nghĩ: Điều gì đã giúp thu hút nhiều bạn nhỏ đến chơi như vậy?
HIỆU ỨNG BẦY ĐÀN TRONG THẾ GIỚI CỦA TRẺ NHỎ
Ngày nay, hiệu ứng này diễn ra khắp nơi, đặc biệt trong thế giới của trẻ em.
Bé đòi mua một món đồ chơi chỉ vì “bạn con ai cũng có”.
Bé đột nhiên thích một món ăn, một kiểu quần áo mà trước đây chưa từng để ý.
Bé bắt chước một thử thách trên mạng dù nó vô bổ, thậm chí nguy hiểm.
Tất cả đều là biểu hiện của sự ảnh hưởng xã hội – khi con người có xu hướng làm theo số đông, ngay cả khi điều đó không thực sự phù hợp với mình.
“KHI CẢ MỘT ĐÁM ĐÔNG CŨNG CHỌN SAI”
Sức mạnh của hiệu ứng bầy đàn không chỉ dừng lại ở việc chọn quần áo hay đồ chơi. Nó có thể khiến một người thay đổi suy nghĩ hoặc hành động, ngay cả khi họ biết rằng điều đó không hợp lý.
Thí nghiệm của nhà tâm lý học Solomon Asch (1951) đã chứng minh điều này một cách rõ ràng.
Một nhóm sinh viên tham gia một bài kiểm tra thị giác đơn giản. Khi làm một mình, họ chọn đáp án đúng dễ dàng. Nhưng khi những người xung quanh cố tình chọn đáp án sai, 75% sinh viên cũng chọn sai ít nhất một lần, dù họ biết rõ đáp án đúng.
Điều này cũng xảy ra với trẻ nhỏ. Khi con thấy nhiều bạn bè thích một món đồ chơi, một kiểu tóc hay một trào lưu trên mạng, con rất khó cưỡng lại cảm giác phải “hòa nhập”.
Vì Sao Trẻ Dễ Bị Ảnh Hưởng Xã Hội?
Nhu cầu được chấp nhận: Trẻ sợ bị khác biệt hoặc bị cô lập, nên chúng dễ làm theo bạn bè để hòa nhập.
Bộ não chưa phát triển hoàn thiện: Khu vực kiểm soát tư duy phản biện của trẻ chưa đủ mạnh, khiến trẻ khó nhận ra khi nào mình đang bị ảnh hưởng.
Tâm lý “hiệu ứng số đông”: Khi nhiều người cùng tin vào một điều gì đó, trẻ có xu hướng xem đó là sự thật, ngay cả khi không có bằng chứng rõ ràng.
NGUY CƠ KHI TRẺ BỊ DẪN DẮT BỞI MỘT XU HƯỚNG
Ảnh hưởng sức khỏe & an toàn: Trào lưu nguy hiểm (ăn cay quá mức, nhịn ăn, thử thách mạo hiểm…) có thể gây tổn hại sức khỏe hoặc tai nạn đáng tiếc.
Mất tư duy độc lập: Trẻ quen làm theo số đông mà không tự đánh giá đúng – sai, dễ bị thao túng bởi tin giả hoặc xu hướng không lành mạnh.
Áp lực tâm lý & mất tự tin: Sợ bị cô lập, trẻ cố gắng chạy theo trào lưu để được công nhận, dẫn đến lo âu, căng thẳng, thậm chí trầm cảm.
CHA MẸ CÓ THỂ LÀM GÌ ĐỂ GIÚP CON TƯ DUY ĐỘC LẬP?
Không phải tất cả xu hướng mới là sai. Những xu hướng là vô hại, củng có xu hướng tốt, mang lại hiệu quả giáo dục. Tuy nhiên, cũng sẽ có nhiều xu hướng ảnh hưởng đến cách trẻ nhìn nhận sai lệch bản thân (VD, trở nên cực đoan với thể hình mập ốm làm trẻ giảm cân quá mức hoặc tự làm đau mình), làm trẻ cuốn theo 1 cách mù quáng thiếu kiểm soát, thậm chí có những trend độc hại và nguy hiểm làm trẻ tự tổn thương cơ thể và tinh thần. Là cha mẹ, chúng ta phải hiểu rõ con cái chúng ta đang ở đâu, đang theo 1 trend nào, trò chuyện cởi mở để hiểu trẻ và giúp con sống khoẻ mạnh và vui vẻ trong 1 xã hội hiện đai ngày nay. Dưới đây là những gợi ý để cha mẹ giúp trẻ vượt qua các hiệu ứng tâm lý và có tư duy tốt.
Giúp Con Nhận Biết Khi Bị Ảnh Hưởng
- Hãy dạy con đặt câu hỏi trước khi chạy theo một xu hướng:
- Con có thực sự thích món đồ chơi này không, hay chỉ muốn có vì bạn bè ai cũng có?
- Nếu không có ai làm điều đó, con có còn muốn làm không?
Dạy Con Cách Tư Duy Phản Biện
Thay vì phủ nhận ý kiến của con, hãy khuyến khích con tự suy nghĩ:
“Con nghĩ sao nếu có một cách khác?”
“Nếu con ở một nơi khác, con có vẫn tin như vậy không?”
“Điều này có thật sự đúng hay chỉ là mọi người đều nói vậy?”
Từ đó, con học được cách xem xét vấn đề trước khi đưa ra quyết định.
Tạo Không Gian An Toàn Để Con Được Khác Biệt
Giúp con hiểu rằng:
- Không sao nếu con có suy nghĩ khác với bạn bè.
- Không nhất thiết phải làm mọi thứ chỉ vì người khác làm.
- Đôi khi, khác biệt là một điều tốt.
Nếu con cảm thấy an toàn khi thể hiện bản thân, con sẽ ít bị áp lực phải chạy theo số đông.
Làm Gương Cho Con
Trẻ học từ cha mẹ nhiều hơn là từ lời nói. Nếu cha mẹ cũng bị cuốn vào xu hướng mà không suy nghĩ, trẻ sẽ làm theo.
Ví dụ:
Nếu cha mẹ luôn chọn quán đông khách mà không xem xét chất lượng, trẻ sẽ học theo thói quen đó.
Nếu cha mẹ suy nghĩ kỹ trước khi mua sắm, chọn lọc thông tin trên mạng, trẻ cũng sẽ phát triển kỹ năng đó.
“Thử thách Số Ít” – Khuyến Khích Con Trở Thành Thiểu Số
Khi con đứng trước một lựa chọn mà nhiều bạn bè làm theo số đông, hãy tạo ra một trò chơi nhỏ:
“Hãy thử làm điều ngược lại với số đông và xem điều gì xảy ra!”
Ví dụ: Nếu cả lớp thích một kiểu ba lô mới, thay vì cấm con chạy theo, hãy gợi ý:
“Con thử tìm một mẫu ba lô độc đáo hơn mà ít ai có xem sao?”
“Nếu ai cũng mặc màu đen, con thử chọn một màu khác nổi bật hơn đi!”
Cách này giúp con tò mò với sự khác biệt thay vì lo sợ bị lạc lõng. Từ đó, con sẽ thấy vui khi dám chọn con đường riêng.
“Chậm Lại 24 Giờ” – Giúp Con Tránh Quyết Định Cảm Tính
Khi con muốn mua một món đồ hoặc tham gia một trào lưu, hãy đặt ra quy tắc 24 giờ:
“Hãy chờ 24 giờ, nếu ngày mai con vẫn muốn, cha mẹ sẽ cân nhắc cùng con.”
Vì sao cách này hiệu quả?
Nó giúp con thoát khỏi cảm xúc nhất thời khi thấy bạn bè đua theo một xu hướng.
Sau một ngày, nếu con vẫn muốn, điều đó có nghĩa là con thực sự thích, chứ không phải chỉ vì số đông.
Kỹ thuật này cũng rèn cho con khả năng kiểm soát ham muốn – một kỹ năng quan trọng trong cuộc sống.
“Trò Chơi Người Ngoài Hành Tinh” – Xem Mọi Thứ Bằng Góc Nhìn Mới
Khi con bị cuốn theo một xu hướng, hãy cùng con đóng vai một người ngoài hành tinh vừa đến Trái Đất.
“Nếu con là một người ngoài hành tinh và chưa từng thấy món đồ chơi/nội dung này trước đây, con sẽ nghĩ gì về nó?”
Cách này giúp con:
- Nhìn sự việc bằng góc nhìn khách quan, thay vì bị chi phối bởi bạn bè.
- Tự đánh giá lại xem xu hướng đó có thật sự hấp dẫn không.
- Rèn tư duy phân tích một cách tự nhiên, vui nhộn.
