Đầu tiên có những điều cha mẹ cần phải chấp nhận về trẻ con. Trong khoa học tâm lý trẻ nhỏ, trẻ con là đối tượng dễ thay đổi và không chấp nhận giáo điều. Các bé chỉ chấp nhận sự lập lại. Điều này có nghĩa là mặc dù bé đang làm một hành động sai, bạn có dùng biện pháp răn đe, nhắc nhở, thậm chí đánh vào tay bé, nhưng bạn không khỏi ngạc nhiên rằng bé sẽ không thể nào nhớ được giáo điều đó của bạn cho đến khi bé lớn hơn 5 tuổi. Trẻ em dưới 5 tuổi, sự tập trung của các bé là rất ngắn chỉ khoảng 5-10 phút, bé không nhớ những gì bạn khuyên bảo trừ khi sự khuyên bảo ấy cứ kiên nhẫn lập lại nhiều lần.
LÀM SAO NÓI TRẺ HIỂU, NHỚ VÀ NGOAN?
Định nghĩa hành động sai bằng lời nói cũng chưa đủ
Đối với trẻ con, việc định nghĩa cái này sai, cái này làm mẹ buồn vẫn chưa đủ. Bạn phải cho bé biết hành động sai đó sẽ gắn liền với những phản ứng nào của cha mẹ. Lập lại cùng một phản ứng ấy là cách hoàn thiện định nghĩa.
Đơn giản, khi bé làm một hành động nào đó:
*Nếu hành động đó là sai, bạn chỉ dùng 1 cách giáo dục đồng nhất và lập lại cách giáo dục này cho mọi lần bé làm sai. VD, bạn dùng time-out để giáo dục hành vi của trẻ. Hãy cho bé biết về quy trình giáo dục hành vi của bạn với time-out như nơi nào là time-out xảy ra (VD, 1 tấm thảm đặt cố định trong 1 góc nhà yên tĩnh) và cho trẻ biết trẻ sẽ phải đứng vào đấy khi trẻ làm sai. Nhớ rằng, góc time-out là cần tránh các yếu tố sao nhãng như TV, giường ngủ, phòng ngủ, gần cửa ra vào…
Khi bé làm sai, bạn bế bé đến “chiếc thảm” và ngồi xuống ngang bằng bé, dùng ánh mắt và giọng nói nghiêm để yêu cầu bé đứng vào đây.
Để thời gian bé tự điều chỉnh, số phút = số tuổi của bé
Thất bại ở bước này thường là do cha mẹ không đủ kiên nhẫn, không đủ quyết tâm và cố “ăn gian” thời gian quy định sau khi nghe bé gào thét và làm đủ kiểu gây chú ý cha mẹ. Khoa học cho thấy việc trẻ lập lại các cách gây chú ý cha mẹ là cách trẻ chiếm quyền chủ động trong tình huống, mọi đứa trẻ từ 10 tháng tuổi đều có khả năng học và làm được điều này.
Khi hết thời gian, bạn quay lại và giải thích về hành động sai đó. Bạn yêu cầu 1 lời xin lỗi từ bé đối với bé lớn hơn 2.5 tuổi. Đối với bé từ 1-2.5 tuổi bé chỉ cần biểu hiện hiểu và lắng nghe là được. Những điều này cho thấy bé hiểu quy trình và thông điệp của bạn.
Các bạn có thể tham khảo lại bài viết của tôi về time-out và các câu hỏi thường gặp liên quan đến kỹ thuật này.
NHỮNG VẤN ĐỀ THƯỜNG GẶP KHI ÁP DỤNG PHƯƠNG PHÁP NÀY
Mặc dù mẹ đã áp dụng tốt phương pháp, bé chịu xin lỗi nhưng lại lập lại hành vi đó sau đó. vậy phải làm sao?
TRẢ LỜI: Bạn vẫn tiếp tục áp dụng đúng 1 phương pháp cho đến khi bé giảm dần số lần biểu hiện hành vi này
LỜI KHEN
Nếu hành động đó là đúng, đáng khen, bạn nên khen bé. Khen bé trước một người khác, một đám đông là khuyên làm. Nhưng lời khen đưa ra là phải đáng khen. Không nên khen xáo rỗng. Khen đúng, tập trung vào nổ lực trẻ đạt, và có thể khen trước đám đông (nếu có dịp) sẽ giúp bé tự tin vào bản thân bé, và bé sẽ thể hiện sự mạnh dạn. Ví dụ, khi bé chịu đứng trước đám đông hát thì khi bé hát, hãy cổ vũ bé, hát theo bé nếu có thể. Hát xong bé có thể muốn hát một bài nữa thì cha mẹ nên cổ vũ bé hát thêm. Đừng bao giờ, so sánh bé trước đám đông, hoặc phán xét khả năng của bé khi bé làm 1 việc gì chưa tốt . Dù bé làm không tốt, nhưng bé đã mạnh dạn làm, đáng cổ vũ hơn là phán xét. Nhiều phán xét chỉ vô ý hoặc chỉ cho vui, nhưng đối với trẻ từ 3-12 tuổi là rào cản để bé tiếp tục làm điều đó trong tương lai. Bé sẽ thiếu tự tin để làm bất cứ việc gì.
LỜI KHUYÊN DÀNH CHO CHA MẸ
* Đừng nghĩ hình phạt/sự răn đe của bạn là có hiệu lực ngay đối với trẻ con sau đó. Trẻ con cần sự lập lại 1 hình thức răn đe để có thể hiểu và ngoan hơn.
*Nhiều cha mẹ cảm thấy hình phạt của mình có hiệu quả. VD con nó không dám làm gì khi nhìn thấy cây roi. Đó là điều đáng lo hơn là đáng mừng, tâm lý trẻ con trước 5 tuổi rất yếu ớt, có một phần của sự thu mình/thiếu tự tin – một nhân tố cơ bản của sự tồn tại. Nếu bé phải đối mặt với nhiều stress, bé rất dễ thu mình lại, trở nên ít hoạt bát, ít nói, dễ sơ chấn tâm lý và tự kỉ
*Khen trẻ là khuyến khích khi trẻ chịu làm một điều gì, hoặc làm điều gì đó tốt. Khen trước đám đông là được khuyên, nhưng phải khen đúng. Cổ vũ bé là điều khuyên làm. Hãy cho bé tham gia chơi cùng các bạn khác, và đó là những cơ hội tốt để bạn cổ vũ bé và giúp bé tự tin vào bản thân.
Tài liệu tham khảo
Noel Swanson (2004) The good child guide, Aurum, London
